Hormony i związane z nimi zaburzenia hormonalne mogą niewidzialnie namieszać w całym ludzkim organizmie. Zachwianie równowagi hormonalnej powoduje wiele komplikacji zdrowotnych, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym, dlatego też nie wolno ich lekceważyć. Zapraszamy do zapoznania się z przeglądem najważniejszych hormonów ludzkiego organizmu i konsekwencjami zarówno ich niedoboru, jak i niekiedy nadmiaru.

Co to w ogóle są hormony?

Hormon jest to związek chemiczny wytwarzany przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych (bez przewodów wyprowadzających), przenoszony przez krew i wpływający na czynności innych narządów i tkanek.

Inaczej mówiąc hormon to substancja chemiczna wydzielana przez komórki gruczołowe (wydzielnicze) do otaczającego je środowiska (np. płyn zewnątrz-komórkowy, krew, chłonka).

Z otaczającego gruczoły środowiska dociera do komórek docelowych, z którymi reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów.

Działaniem na komórki docelowe hormon wywołuje swoistą reakcję fizjologiczną, morfologiczną i biochemiczną, nie podlegając zużyciu, ani jako źródło energii, ani jako produkt metabolizmu.

Hormony, których wydzielanie pozostaje pod wpływem pobudzenia nerwowego (oksytocyna, wazopresyna, adrenalina, noradrenalina), określa się mianem neurohormonów.

Hormony, a struktura chemiczna i miejsce działania

Ze względu na strukturę chemiczną wyróżniamy trzy grupy hormonów, do których należą hormony aminokwasowe, polipeptydowe i steroidowe.

Hormony aminokwasowe powstają z aminokwasów, są rozpuszczalne w wodzie, z trudnością przenikają przez bariery lipidowe (np. adrenalina, noradrenalina, tyroksyna, melatonina).

Hormony polipeptydowe mają budowę cząsteczkową, są rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej (np. hormon TRH, hormon wzrostu GH).

Hormony steroidowe są rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ także na ośrodkowy układ nerwowy.

Wytwarzane przez korę nadnerczy (np.androgeny), gonady (testosteron, estrogeny, progesteron) i łożysko, a ponadto zalicza się do nich aktywną postać witaminy D3.

Hormony można podzielić również ze względu na miejsce i zakres działania.

Wyróżniamy tutaj hormony działające miejscowo, ogólnie i hormony tkankowe.

Do hormonów działających miejscowo zalicza się związki chemiczne, takie jak np. acetylocholina, serotonina, histamina.

Są wytwarzane przez różne komórki i działają w najbliższym sąsiedztwie miejsca uwalniania.

Z kolei działające ogólnie są wydzielane przez swoiste gruczoły dokrewne.

Działają za pośrednictwem krążenia krwi, docierają do wszystkich tkanek i narządów, mają odpowiednio długi czas półtrwania.

Hormony tkankowe należą do związków chemicznych wytwarzanych w komórkach nieskupionych w oddzielnych gruczołach wydzielania wewnętrznego i wpływających na czynność innych narządów w miejscu swojego uwalniania.

Należy do nich duża grupa hormonów przewodu pokarmowego (np. gastryna). Do hormonów tkankowych zalicza się również hormony wytwarzane przez nerkę (renina i erytropoetyna).

Hormonalni królowie i królowe

W organizmie człowieka wytwarzanych jest kilkadziesiąt różnych hormonów.

Do najważniejszych hormonów wytwarzanych przez gruczoły dokrewne należą:

• przedni płat przysadki: somatotropina, prolaktyna, TSH, FSH i LH;
• tylny płat przysadki (synteza w podwzgórzu): oksytocyna, wazopresyna;
• szyszynka: melatonina;

• tarczyca: tyroksyna (T4), trijodotyronina (T3), kalcytonina;
• przytarczyce: parathormon;
• grasica: tymulina, tymozyna i tymostymulina;
• kora nadnerczy: mineralokortykoidy, glikokortykoidy, androgeny;
• rdzeń nadnerczy: adrenalina, noradrenalina;
• trzustka: insulina, glukagon;
• nerki: renina, aktywna postać witaminy D3, erytropoetyna;
• jądra: testosteron;
• jajniki: estrogeny, progesteron.

Rola hormonów w organizmie

Hormony pełnią w organizmie wiele ważnych ról. Zarówno ich nadmiar, jaki i niedobór może wywołać w organizmie różnorodne zaburzenia hormonalne.

Prześledźmy, zatem najważniejszą rolę poszczególnych hormonów:

Somatotropina (hormon wzrostu, GH):
• Pobudza proces wzrostui przyrost masy ciała.
• Jej niedobór powoduje karłowatość.
• Nadmiar wydzielania w okresie wzrostu u dzieci wywołuje gigantyzm (bardzo wysoki wzrost – powyżej 200 cm (mężczyźni) i 190 cm (kobiety)), natomiast u dorosłych – akromegalia (powiększenie rąk, stóp i części kostnych twarzy, z charakterystycznym uwydatnieniem żuchwy i „pogrubieniem” rysów twarzy).

Prolaktyna (PRL):
• Reguluje wytwarzanie mleka przez piersi.
• Wysoki poziom występuje w okresie ciąży i karmienia.
• Im więcej prolaktyny, tym mniej hormonów płciowych (u kobiet estrogenów, u mężczyzn androgenów).

• Nadmierne wydzielanie prolaktyny prowadzi do zaburzeń hormonalnych związanych
z nieregularnym miesiączkowaniem u kobiet, a u obojga płci może być powodem bezpłodności.
• Podwyższony poziom prolaktyny może powodować także nerwowość, stany napięć, zmęczenie, obniżenie libido, bóle głowy oraz zwiększenie masy ciała.

Hormon tyreotropowy (TSH):
• Pobudza tarczycę do wydzielania hormonów.
• Jego brak prowadzi do wtórnej niedoczynności tarczycy.
• Nadmiar wywołuje rzadką postać nadczynności tarczycy.
Gonadotropiny, czyli hormon folikulotropowy (FSH) i hormon luteinizujący (LH):
• FSH u kobiet pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i wydzielanie estrogenów.
• FSH u mężczyzn pobudza spermatogenezę (wytwarzanie plemników).
• Niedobór gonadotropin prowadzi do hipogonadyzmu, czyli niedostatecznej funkcji jajników
i jąder.
• LH u kobiet sprzyja jajeczkowaniu.
• LH u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu.

Wazopresyna (hormon antydiuretyczny, ADH):
• Reguluje zasoby wody w organizmie oraz zapobiega jej nadmiernej utracie z moczem.
• Podwyższa ciśnienie krwi.
• Niedobór wywołuje moczówkę prostą – chorobę związaną z nadmiernym pragnieniem
i wydzielaniem moczu.
• Nadmiar wywołuje Zespół Schwartza-Barttera o neurologicznym charakterze objawów, np. nudności, wymioty, ból głowy, apatia, zmiany nastroju, zaburzenia świadomości, spadek napięcia mięśni.

Oksytocyna:
• Aktywizuje skurcze mięśni gładkich macicy, ułatwia prawidłowy przebieg akcji porodowej.
• Obkurcza macicę i jej naczynia krwionośne po porodzie.
• Uwalniana podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka.
• Bierze udział w akcie płciowym i zapłodnieniu.
• Jest odpowiedzialna za skurcze macicy podczas orgazmu, dzięki czemu nasienie jest łatwiej transportowane do jajowodów.

• Sprzyja również zakochiwaniu się, łączeniu się w pary i utrzymaniu rodziny.
• Odgrywa rolę w zaufaniu między ludźmi, towarzyszy empatii i otwarciu na drugiego człowieka oraz wzmacnia uczucia ojcowskie.

Melatonina:
• Odpowiada za zmiany rytmów biologicznych człowieka (np. fazy snu i czuwania, rozrodczość).
• Jej niedobór powoduje opóźnienie dojrzewania płciowego.
• Jej nadmiar prowadzi do przedwczesnego rozwoju narządów płciowych.

Tyroksyna (T4):
• Nasila termogenezę i pobudza wzrost komórek.
• W okresie życia zarodkowego oraz niemowlęcym jest niezbędna do dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Trijodotyronina (T3) odpowiada przede wszystkim za efekty działania hormonów tarczycy.
Kalcytonina odpowiada za obniżenie stężenia wapnia w surowicy i wzrost ilości fosforanów.
Parathormon:
• Hamuje wchłanianie zwrotne fosforanów w cewkach nerkowych i tym samym zwiększa ich wydalanie z moczem.
• Zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.
• Utrzymuje prawidłowe stężenie wapnia w osoczu krwi.

Tymulina – hormon stymulujący produkcję limfocytów T – jednych z najważniejszych komórek w układzie immunologicznym.

Tymozyna – hormon białkowy, który pobudza różnicowanie limfocytów oraz przyspiesza dojrzewanie limfocytów T.

Jej niedobory mogą prowadzić do osłabienia mechanizmów obronnych organizmu.

Tymostymulina – wpływa na wytwarzanie interferonu odpowiedzialnego za ochronę przed wirusami.

Glikokortykoidy:
• Działają na gospodarkę mineralną.
• Hamują odczyny zapalne oraz alergiczne.
• Utrzymują prawidłową pobudliwość m.in. mięśni gładkich i mięśnia sercowego.
• Zwiększają wydzielanie soku żołądkowego.
• Zmniejszają liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych.

Androgeny:
• Są męskimi hormonami płciowymi, wytwarzanymi przez jądra i korę nadnerczy. Należą do nich testosteron i androsteron.
• Określają i regulują męskie funkcje płciowe.
• Regulują przemianę materii.
• W niewielkich stężeniach występują także u kobiet.

Mineralokortykoidy i ich główny przedstawiciel aldosteron regulują w organizmie przede wszystkim poziom wody oraz jonów sodu, potasu i chloru dzięki odzyskiwaniu ich przez nerki.

Adrenalina:
• Nazywana jest hormonem strachu, walki i ucieczki.
• Przekształca glikogen w glukozę, co sprzyja podnoszeniu poziomu cukru we krwi.
• Rozkłada glikogen mięśniowy do kwasu mlekowego.

• Wywołuje skurcz naczyń tętniczych i rozszerza naczynia wieńcowe serca.
• Pobudza pracę mięśnia sercowego.

Noradrenalina:
• Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
• Zwiększa opór naczyń obwodowych.
• Wzmaga napięcie mięśni.
• Zmniejsza wydzielanie insuliny.
• Jej niedobór osłabia organizm, sprzyja odczuwaniu chronicznego zmęczenia, utracie energii do działania i senności.
• Brak noradrenaliny jest jedną z przyczyn depresji.

Insulina:
• Poprawia spalanie glukozy.
• Zwiększa wytwarzanie glikogenu w wątrobie i mięśniach.

• Normalizuje poziom cukru we krwi.

Glukagon w głównej mierze odpowiada za podnoszenie stężenia glukozy we krwi.

Renina podnosi ciśnienie tętnicze krwi oraz zmniejsza ciśnienie perfuzyjne w naczyniach kłębka nerkowego.

Kalcytriol – czynna postać witaminy D3:
• Zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach.
• Stymuluje uwalnianie wapnia z kości.
• Poprawia wchłanianie zwrotne jonów wapnia i fosforanów w kanalikach nerkowych.

Erytropoetyna wpływa na komórki macierzyste w szpiku kostnym, zwiększa wytwarzanie erytrocytów.

Testosteron:
• Bierze udział w kształtowaniu płci i cech płciowych w okresie życia płodowego.
• Jego niedobór może prowadzić do wad rozwojowych takich jak np. obojnactwo rzekome męskie.
• Stymuluje spermatogenezę.
• Odpowiada za kształtowanie się wtórnych cech płciowych (głosu, typu owłosienia, zarostu, budowy ciała itp.).
• Pobudza syntezę białek.
• Zwiększa libido.
• Stymuluje rozwój prostaty i zwiększa jej objętość.
• Zwiększa poziom cholesterolu we krwi.
• Podnosi ciśnienie tętnicze krwi.
• Może być czynnikiem wywołującym nadmierną agresję.
• Odpowiada za kształtowanie takich cech jak odwaga, śmiałość, niezależność i pewność siebie.

Estrogeny:
• Odpowiadają za wykształcenie się i wzrost wewnętrznych i zewnętrznych kobiecych narządów płciowych.
• W normie chronią przed chorobami krążenia.

• Gwarantują równowagę emocjonalną.
• Biorą udział w procesach kościotwórczych i gospodarce węglowodanowej.

Progesteron: umożliwia zagnieżdżanie się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy oraz odpowiada za utrzymanie ciąży.

Zaburzenie hormonalne, czyli kiedy zaczyna się problem

Kiedy poziom hormonów jest w normie, zwykle nasz organizm pracuje prawidłowo.

Gdy jednak gruczoły dokrewne nie pracują prawidłowo i pojawia się ich nadmiar lub niedobór dochodzi do rozregulowania gospodarki hormonalnej organizmu i wystąpienia wielu niepożądanych objawów.

O występowaniu problemów hormonalnych mogą świadczyć takie objawy jak:

• Nadmierny, niewyjaśniony przyrost wagi (może świadczyć o problemach z niedoczynnością tarczycy lub insulinoodporności).
• Gwałtowny spadek wagi (nadczynność tarczycy).
• Nadmierne, typowe dla mężczyzn owłosienie pojawiające się u kobiet (zbyt duża ilość męskich hormonów produkowanych przez jajniki lub nadnercza)
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego i problemy z zajściem w ciążę (mogą sugerować zespół policystycznych jajników, upośledzoną produkcję progesteronu, nadmiar prolaktyny, choroby nadnerczy, zespół i choroba Cushinga).
• Pojawienie się mleka w piersiach pomimo tego, że kobieta nie urodziła właśnie dziecka.
• Spadek libido i zaburzenia potencji.
• Zaburzenia i zmienność nastroju, nerwowość, depresja.
• Zmiany skórne takie jak trądzik, łojotok, przebarwienia, zwłaszcza po okresie dojrzewania.
• Problemy z seksem, np. suchość pochwy, brak erekcji.

Zaburzenia hormonalne nie mogą być lekceważone.

Pojawienie się jakichkolwiek symptomów, powinno być oznaką bezzwłocznego zgłoszenia się do lekarza, najlepiej endokrynologa, który zleci odpowiedni komplet badań i ustali najlepszą terapię.

WSPARCIE NIEZALEŻNYCH PORTALI

*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.

P.S. Informacje przedstawione w artykule nie są pisane przez lekarza. Mają charakter informacyjny i nie stanowią fachowej porady medycznej. Wszelkie rady, które są na mojej stronie, stosujesz wyłącznie na własną odpowiedzialność.