Apotropeiony to różnorodne środki, przedmioty i praktyki, które miały chronić człowieka przed złymi mocami, duchami, urokami, klęskami, chorobami itp. Ludzie używali ich od wieków, dzięki nim wyznaczali granice pomiędzy światem bliskim i znanym a światem obcym i złowrogim. Jakie apotropeiony były najpopularniejsze w dawnej kulturze ludowej?

Apotropeiony – magiczna ochrona

Termin apotropeion pochodzi z języka greckiego od słowa oznaczającego obronę.

Określa się nim ogół ochronnych środków magicznych – od rekwizytów po zakazy i rytuały, które mają chronić przed różnymi nieszczęściami.

W kulturze ludowej zadaniem apotropeionów była ochrona człowieka oraz jego najbliższego otoczenia (rodziny, domu i wsi) przed chorobami, szalejącymi żywiołami, urokami, czarami, złymi duchami, demonami itp.

Wierzono, że apotropeiony tworzą granicę pomiędzy światem znanym człowiekowi a tym obcym, w którym czyha na niego niebezpieczeństwo.

Czerwona wstążeczka i inne amulety

W polskiej kulturze ludowej najpopularniejszym rodzajem apotropeionów były oczywiście wszelkie amulety i talizmany, których noszenie chroniło przed demonicznymi mocami.

Nasi słowiańscy praprzodkowie wierzyli np. w demony – mamuny, które wykradały noworodki.

Dlatego też malutkim dzieciom wiązano na ręce czerwone wstążeczki, które miały je chronić przed zainteresowaniem demonów i ich urokiem.

Popularnymi apotropeionami były także niektóre kamienie.

Na Słowiańszczyźnie bardzo popularny był tzw. kamień piorunowy, który powstawał podczas wytopienia się piasku w trakcie uderzenia pioruna.

Jako ochronne amulety i talizmany traktowano także święte obrazki, relikwie, fragmenty religijnych tekstów, medaliki oraz święconą wodę.

Wierzono, że ich noszenie przy sobie zapewnia ochronę przed wszelkim nieszczęściem.

Podczas burzy w oknach domów ustawiano święte obrazki lub figurki, które miały chronić domostwo przed uderzeniem pioruna.

Z kolei w przypadku wielkich niebezpieczeństw i zagrożenia po prostu zakopywano je w ziemi.

Ludowe rytuały

Apotropeiony to także szereg ludowych rytuałów obecnych w obrzędowych rekwizytach i zachowaniach.

Welon panny młodej miał być symbolem czystości i dziewictwa, ochroną przed czyhającymi na jej niewinność, a maska kata wykonującego egzekucję miała go chronić przed rzucanymi czarami i urokami, np. złym spojrzeniem ofiary.

Na drzwiach, framugach lub belkach stropowych ryto symbole ośmioramiennego kołowrotu, który miał sprowadzać dobrobyt i szczęście oraz odstraszać złe moce.

Wierzono również, że ochronę dają noszone przy ubraniach kości lub kły drapieżnych zwierząt.

Domostwa przed pożarem chroniła zakopana pod progiem lub ukryta pod strzechą czaszka konia, zaś demony odstraszały zęby umarłego lub palce dziecka.

Silnym apotropeionem była także sól, którą rozsypywano po kątach, by zabezpieczała dom przed oddziaływaniem złych sił i urokami.

Roślinne apotropeiony

W kulturze ludowej wierzono oczywiście w magiczną moc roślin i w ich siłę odwracania uroków.

Wyrazisty zapach czosnku i cebuli, podobnie jak i majeranek, tymianek, mięta oraz kminek miały odstraszać złe duchy.

Słowianie łączyli z różnymi roślinami, np. z dziurawcem i bylicą liczne przesądy, między innymi miały one stanowić ochronę przed czarami w okresie przesilenia letniego, czyli wtedy, kiedy szczególnie aktywnie działały wszelkie demoniczne istoty.

Rośliny te upychano w oknach, drzwiach, układano pod strzechą, a nawet opasywano się nimi lub chowano w ubraniach, by tylko chronić się od złego i zapewnić sobie szczęście.

WSPARCIE NIEZALEŻNYCH PORTALI

*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.