BŁĘDY POZNAWCZE – DZIESIĄTKA, KTÓRA RZĄDZI TWOIM ŻYCIEM

Błędy poznawcze to najprościej mówiąc pułapki, w które wpada nasz umysł. To nieracjonalny sposób postrzegania rzeczywistości, działanie, w którym postępujemy wbrew logice. Niekiedy ryzyko, jakie ze sobą niosą, jest niewielkie w porównaniu do zysków, czasem bywa jednak też odwrotnie. Dlatego warto mieć świadomość ich istnienia i znać przykłady tych błędów poznawczych, które rządzą naszym życiem.

Zjawisko „ograniczonej świadomości”

Z błędem tym mamy do czynienia, gdy poznawcze klapki na oczach uniemożliwiają człowiekowi dostrzeżenie bardzo istotnych faktów oraz łatwo dostępnych i łatwo przyswajalnych informacji.

Profesor Max Bazerman w 2010 roku przeprowadził w grupie swoich studentów pewien eksperyment.

Chciał sprawdzić, jak trudno jest wyciągnąć 20 dolarów od magistranta.

Zorganizował więc prostą aukcję: oferował 20 dolarów osobie, która zapłaci najwięcej.

Licytacja zaczynała się od 1 dolara i o taką samą kwotę mogły wzrastać oferty.

Obowiązywała jeszcze jedna zasada – drugi najlepszy oferent płacił całą sumę.

Dwudziestodolarowy banknot ostatecznie został sprzedany za 204 dolary, a ostateczna suma licytacji, jaką otrzymał profesor wyniosła 387 dolarów.

Prof. Bazerman wyjaśnił później studentom, że  był to typowy obraz współczesnego przedsiębiorcy.

Nikt nie chce być drugim licytantem i wydawać pieniędzy, nie otrzymując nic w zamian, dlatego aukcja trwa dopóty, dopóki ktoś zauważy błąd logiczny i zdecyduje się ją przerwać.

Efekt wabika

O efekcie tym możemy mówić wówczas, gdy ludzie dokonują wyborów na podstawie tego, co jest w ofercie, a nie o obiektywne preferencje.

Chodzi o to, że preferencje ludzi dotyczące jednej opcji względem drugiej zmieniają się w wyniku dodania trzeciej, podobnej, ale mniej atrakcyjnej opcji.

Jeżeli więc producent chce wskazać i podkreślić atrakcyjność innych opcji, bo klienci w większości spośród dwóch wybierają tę samą (najczęściej tańszą), do swojej oferty doda trzeci model mniej pożądany, ale w średniej klasie cenowej.

W ogólnym porównaniu trzech opcji, droższe opcje wydadzą się klientowi bardziej atrakcyjne i rozsądne niż najtańsza z nich (wabik).

Efekt aureoli

Błędy poznawcze to także efekt aureoli, z którym mamy do czynienia wtedy, kiedy na podstawie jakiejś jednej pozytywnej cechy, niejako w pakiecie przypisujemy osobie również inne pozytywne cechy.

Związane jest z tym ogólne przekonanie, że piękne jest dobre.

To dlatego też wszelkie postaci w kreskówkach i filmach (ale i w codziennym życiu), które są atrakcyjne fizycznie, są jednocześnie odbierane jako dobre, inteligentne, zabawne i dowcipne.

Cóż… lubimy ludzi atrakcyjnych nie tylko ze względu na ich wygląd fizyczny, ale także na status społeczny, posiadane przedmioty, władzę itd.

Efekt zmiany

Co prawda lubimy tych, którzy nas lubią, ale jeszcze bardziej lubimy tych, którzy początkowo odnosili się do nas z rezerwą, a potem zmienili zdanie i nas polubili.

Dzieje się tak dlatego, że oprócz automatycznego efektu „lubię tego, kto mnie lubi”, mamy jeszcze dodatkową radość i dumę z tego, że daną osobę przekonaliśmy do siebie.

Pojawia się tutaj też efekt tego, że co trudniej przyszło, tym bardziej to docenię.

Efekt kadrowania

Zgodnie z definicją efekt ten polega na tym, że różne formy prezentacji problemu lub wizualizacji podjęcia jakiejś decyzji mają wpływ na dokonywane wybory.

Ten sam problem może być przedstawiony w różny sposób i to forma prezentacji rozwiązania może mieć wpływ na ostateczne podjęcie decyzji.

A co za tym idzie – według statystyk ludzie preferują opcje opisane pozytywnie, nawet gdy jedyna alternatywa jest dokładnie taka sama.

Przykład? Jeżeli na ulotce jednego leku będzie informacja, że ma on 80 proc. skuteczności, a na ulotce drugiego, że istnieje 20 proc. ryzyko niepowodzenia leczenia, pomimo równości tych dwóch ofert, ludzie wybiorą tę pierwszą, która przekazuje pozytywne informacje.

błędy-poznawcze.jpg
foto.shutterstock.com

Iluzja kontroli

To nic innego jak tendencja do wierzenia we własną kontrolę nad rzeczami, na które z całą pewnością nie mamy wpływu, dotyczy to np. zachowania ludzi w kasynach, kierowania samochodem czy wszelkich poradników typu jak sterować własnym mężem.

Złudzenie kontroli dotyczy również przekonania o możliwości korzystnego wpływania za pomocą swoich działań na zdarzenia losowe.

Niekiedy iluzja kontroli staje się tak zgubna, że osoby pozbawione sprawczości i kontroli nad jakimś aspektem swojego życia, czują się bardzo nieszczęśliwe, zagrożone, niepewne, mogą reagować agresją lub depresją.

Efekt doktora Foxa

W 1970 roku dr Myron L. Fox na konferencji na University of California School of Medicine wygłosił wykład pod tytułem „Matematyczna teoria gier w edukacji lekarzy”.

Mężczyzna zrobił tak dobre wrażenie, że żaden ze zgromadzonych ekspertów nie zauważył, iż rzekomy dr Fox jest tylko aktorem, nieznającym się ani na teorii gier, ani na medycynie, a jego wykład nie ma sensu.

Prawdziwi autorzy eksperymentu chcieli tym samym sprawdzić, jak bardzo ekspresyjność wypowiedzi i piękna forma jej przedstawienia może przesłonić nawet ekspertowi brak merytorycznej treści.

Ludzie nie oceniają sensu wypowiedzi, tylko jej ekspresyjność – im bardziej jest ekspresyjna, tym są skłonni bardziej w nią uwierzyć i lepiej ją ocenić.

Efekt kwaśnych winogron

Zakazany owoc smakuje najlepiej, ale czy na pewno?

Kiedy zasada niedostępności nie powoduje wzrostu atrakcyjności daną rzeczą, a raczej jej spadek?

Przede wszystkim wtedy, gdy to coś zawsze było niedostępne i nie mamy nadziei na to, że to się może zmienić.

Wówczas ten automatyczny efekt wzrostu pożądania zostanie nieświadomie tłumiony przez racjonalizację, że w sumie to nam się nie podoba, już tego nie chcemy itd.

Efekt pewności wstecznej

A nie mówiłem… Wiedziałem, że tak będzie… – któż z nas nie wypowiedział kiedykolwiek tych znamiennych słów?

Błędy poznawcze, a wśród nich efekt pewności wstecznej, zwany również efektem wiedzy po fakcie to tendencja do oceniania przeszłych wydarzeń jako bardziej przewidywalnych, niż rzeczywiście były.

Ludzie w wielu sytuacjach (najczęściej dotyczących zdrowia, polityki, relacji międzyludzkich), mają tendencję również do pamiętania swoich własnych przewidywań jako dokładniejszych i celniejszych, niż rzeczywiście były.

Efekt świateł reflektorów

Dlaczego tak bardzo przejmujemy się opiniami innych?

A co, jeśli wbrew temu, co sądzisz, twoje błędy i potknięcia nie są zauważane aż tak często?

Efekt świateł reflektorów odnosi się do tego, że ludzie nie dostrzegają naszych błędów tak często, jak sami o tym sądzimy.

To nasza wyobraźnia stymuluje nas do przesadnego zamartwiania się o to, o co nie powinniśmy się w ogóle martwić.

Potwierdzono to podczas jednego z eksperymentów.

Grupkę ludzi ubrano w kompromitujące koszulki i poproszono, by pokazali się w nich w miejscach publicznych.

Następnie każdy z przebranych miał wytypować liczbę osób, które jego zdaniem zwróciły na niego uwagę.

Okazało się, że każdy typował o połowę osób więcej, niż faktycznie było tych, którzy cokolwiek zauważyli.

Warto mieć więc zdrowy dystans do siebie i do świata, aby nie wpadać w pułapki, jakie niosą błędy poznawcze.

Skuteczna pomoc psychologiczna kliknij TUTAJ

⇒ Czytaj także: BŁĘDY ATRYBUCJI – JAK OKŁAMUJEMY SAMYCH SIEBIE?

WSPARCIE NIEZALEŻNYCH PORTALI

*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.