Podział roku na dwanaście miesięcy upowszechnił się dopiero wtedy, gdy w Polsce przyjęto chrześcijaństwo. Jednak wtedy w Polsce nie przyjęły się nazwy łacińskie. Na początku XVI wieku powstały nazwy polskie, które pojawiły się z przeobrażenia słów starosłowiańskich. Warto również zwrócić uwagę na pochodzenie dni tygodnia.

Pochodzenie nazw miesięcy

⇒ Styczeń – nazwa ta pochodzi od wyrażenia „stykać się” albo od słowa „stygnąć”.

Jeśli chodzi o wyrażenie „stykać się”, to ma to związek z tym, że stykają się ze sobą stary oraz nowy rok, a później jeden miesiąc z drugim miesiącem.

Natomiast słowo „stygnąć” może dotyczyć panujących wtedy mrozów, kiedy wszystko szybko stygło.

Poza tym inna ludowa nazwa mogła się wziąć od tego, że z początkiem roku sporządzano tyki i właśnie od tego może pochodzić ludowa nazwa „tyczeń”.

Przysłowie – Kiedy styczeń najmroźniejszy, wtedy roczek najpłodniejszy.

⇒ Luty – słowo „luty” w staropolszczyźnie oznaczało „srogi, ostry”, gdyż panują wtedy srogie mrozy.

Inna nazwa ludowa tego miesiąca to „strąpacz”, co oznaczało „ścinający mrozem”, a także „gromnicznik”, które pochodziło od święta Matki Boskiej Gromnicznej obchodzonego 2 lutego, ale też „mięsopustnik” od słowa „mięsopust”, które było końcem karnawału i zapowiadało wielki post.

Przysłowie – Idzie luty podkuj buty.

⇒ Marzec – wywodzi się od słowa „marznąć”, ponieważ w tym miesiącu zdarzają się bardzo częste przymrozki, ale też może pochodzić od przeciwnego wyrazu, jakim jest słowo „rozmarzać”, gdyż wtedy rozmarza przyroda i rozpoczyna się wiosna.

Jest jeszcze inna nazwa tego miesiąca, a jest to „brzezeń”, ponieważ o tej porze zaczynają zielenić się brzozy.

Przysłowie – Brzezień czasami śniegiem sieje, a czasami słońcem grzeje.

⇒ Kwiecień – to miesiąc, którego nazwa pochodzi od kwitnących wtedy kwiatów oraz drzew.

Są jeszcze inne słowa, takie jak: „dębień, łudzikwiat i łżykwiat”, ponieważ wtedy ludzie uważali, że miesiąc ten przedwcześnie wyswobadza z ziemi kwiaty.

Przysłowie – Deszcze częste w kwietniu wróżą, że owoców będzie dużo.

⇒ Maj – jest to wyraz, który ma łacińskie pochodzenie, ponieważ Maius była boginią przyrody.

Jednak wyraz ten szybko uległ spolszczeniu i stąd powstało słowo „maić”, a to oznaczało przyozdabianie kwiatami albo zielenią.

W staropolskim nazwa brzmi „trawień”, co pochodzi od kwitnących traw na łąkach.

Przysłowie – Gdy w trawień się przeziębisz, trawą (młodymi ziołami) się lecz.

⇒ Czerwiec – pierwotne nazwy tego słowa to „czyrwiec” albo „czyrwień”, a pochodzi ona od czerwia pszczelego, a więc larw pszczół, które w tym czasie się wylęgają.

Może też pochodzić od czerwia, czyli bardzo małego pająka o purpurowej barwie, która właśnie w tym czasie była najbardziej intensywna.

Przysłowia – Pełnia czerwcowa, burza gotowa. Czerwiec na maju zwykle się wzoruje, jego pluchy, pogody, często naśladuje.

⇒ Lipiec – jego nazwa pochodzi od kwitnących wtedy lip, a jego inne nazwy to: „lipień, lipnik, świętojański”.

Przysłowie – Kiedy lipiec daje deszcze, długie lato będzie jeszcze.

⇒ Sierpień – nazwa ta wzięła się od sierpa żniwnego, a jej inną formą jest „sirpień”.

Miesiąc ten określano również, jako „stojęczeń” albo „stojaczek”, a pochodzą one od czasownika „stać”, ponieważ wtedy przy żniwach pracowało się na stojąco.

Przysłowie – W pierwszym tygodniu sierpnia pogoda stała, będzie zima długa, biała.

⇒ Wrzesień – nazwa wzięła się od kwitnących w tym czasie wrzosów, a nazywany był również „pajęcznikiem”, co wzięło się od babiego lata, albo „jesiennkiem”, gdyż wtedy zaczynała się jesień.

Przysłowie – Gdy wrzesień bez deszczów będzie, w zimie wiatrów pełno wszędzie.

⇒ Październik – nazwa ta pochodzi od „paździerzy”, a są to odpadki z lnu i konopi, ponieważ w tym czasie ludzie powszechnie pracowali przy ich obróbce.

Są jeszcze inne nazwy, takie jak: „winnik”, co wywodzi się od winobrania, oraz „paściernik” i „kosień”.

Przysłowie – Liść na drzewie w październiku mocno trzyma, nie tak prędko przyjdzie zima.

⇒ Listopad – nazwa wzięła się od spadających liści z drzew, ponieważ dawniej mówiono „list”, a nie „liść”.

Miesiąc ten bywał też określany, jako „listopadnik” oraz „sześćświętnik”.

Przysłowia – Deszcze listopadowe budzą wiatry zimowe. / Słońce listopada mrozy zapowiada.

⇒ Grudzień – nazwa wywodząca się od „grudy”, czyli bryły zamarzniętej ziemi.

Poza tym używano też następujących nazw: „prosień”, co wywodzi się od czasownika „sijać”, czyli „jaśnieć”, a także od „godnik”, czyli od Godów, a więc od Bożego Narodzenia, oraz od „jadwent”, czyli od słowa „adwent”.

Przysłowia – Mroźny grudzień, wiele śniegu, żyzny roczek będzie w biegu. / W pierwszym tygodniu grudnia, gdy pogoda stała, będzie zima długa, biała.

Pochodzenie nazw dni tygodnia

Siedmiodniowy tydzień jest związany z fazami Księżyca, a sposób ich wyliczenia, ale też nazewnictwo ukształtowało się około 2000 lat p.n.e. w starożytnej Mezopotamii.

Wtedy do kolejnych dni tygodnia przyporządkowywano ciała niebieskie, które przez tamtejszych astronomów mogły być oglądane gołym okiem, a był to:

• poniedziałek – Księżyc,
• wtorek – Mars,
• środa – Merkury,
• czwartek – Jowisz,
• piątek – Wenus,
• sobota – Saturn,
• niedziela – Słońce.

Nazwy te, poza Księżycem i Słońcem, zostały nadane przez Rzymian na cześć swoich bogów, którzy w 321 r. n.e. takie planetarne nazwy dni tygodnia przyjęli do swojego kalendarza urzędowego.

Następnie to właśnie od  nich trafiły do kalendarza kościelnego i to właśnie dzisiaj nazwy dni tygodnia w większości języków europejskich, poza niedzielą i poniedziałkiem, pochodzą od nazw rzymskich bóstw albo ich germańskich odpowiedników.

Skąd zatem pochodzą nazwy dni tygodnia w językach słowiańskich?

Tutaj nazwy wzięły się od określenia kolejności występowania danego dnia względem niedzieli, która dawniej była pierwszym dniem tygodnia.

⇒ Niedziela – pochodzi od prawo słowiańskiego „ne dělatĭ”, co oznacza „nie pracować, nie działać”. To oznacza, że niedziela ma być dniem wolnym od pracy.

⇒ Poniedziałek – nazwa ta oznacza dzień po niedzieli.

⇒ Wtorek – wywodzi się od słowa „wtórny”, czyli kolejny dzień od niedzieli.

⇒ Środa – nazwa ta pochodzi od słowa „środek” i oznacza środkowy dzień tygodnia.

⇒ Czwartek – jest to czwarty dzień tygodnia od niedzieli.

⇒ Piątek – tu nazwa wskazuje, że jest to piąty dzień tygodnia.

⇒ Sobota – wywodzi się od szabatu, czyli dnia świątecznego dla wyznawców judaizmu.

WSPARCIE NIEZALEŻNYCH PORTALI

*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.